Τα φτερά είναι εκείνο το χαρακτηριστικό που ξεχωρίζει τα πουλιά από τα υπόλοιπα ζώα. Το σύνολο των φτερών ενός πουλιού ονομάζεται πτέρωμα.

Το πτέρωμα των πουλιών αποτελεί ένα σημαντικό και σύνθετο τμήμα του σώματός τους με πολυ-επίπεδη λειτουργικότητα. Λειτουργεί σαν ένα είδος μόνωσης για το σώμα προστατεύοντάς τα από το κρύο, την υπερβολική ζέστη και την υγρασία. Δημιουργεί το αεροδυναμικό σύστημα που επηρεάζει την πτητική τους ικανότητα. Και τέλος, το πτέρωμα μέσω του χρωματισμού των φτερών δρα ευεργετικά κατά την περίοδο της αναπαραγωγής, ελκύοντας το αντίθετο φύλο, ενώ σε πολλές περιπτώσεις δρα απωθητικά ή δρα σαν καμουφλάζ για την προστασία από τους εχθρούς τους.

Το βασικό δομικό στοιχείο των φτερών είναι η Κερατίνη, η οποία με τη μοναδική της ανθεκτικότητά συμβάλει στο να διατηρούν το σχήμα τους, παρόλη την πίεση που ασκεί επάνω τους ο αέρας κατά τη διάρκεια της πτήσης.

Το πτέρωμα των πουλιών φθείρεται σταδιακά εξ’ αιτίας πολλών παραγόντων. Η ακτινοβολία του ήλιου, ο αέρας, η σκόνη αλλά και τα διάφορα παράσιτα που μπορεί να φωλιάσουν σε αυτά, αποτελούν μερικές αιτίες φθοράς.

Τα πουλιά δε διαθέτουν μηχανισμό επιδιόρθωσης των φθαρμένων φτερών. Επομένως η μόνη επιλογή είναι αυτή της αντικατάστασής τους, προκειμένου να διατηρούνται στη καλύτερη δυνατή κατάσταση. Για να πραγματοποιηθεί η διαδικασία της αντικατάστασής τους θα πρέπει πρώτα να πέσουν τα παλαιά και φθαρμένα φτερά.

Τα πουλιά καθαρίζουν, τακτοποιούν και λιπαίνουν τα φτερά τους για να διατηρούν το πτέρωμά τους καθαρό και χωρίς παράσιτα καθώς επίσης να προστατεύονται από τα καιρικά φαινόμενα.

Ο όρος πτερόρροια κατά λέξη σημαίνει απώλεια πτερώματος. Με τον όρο αυτόν αναφερόμαστε συνήθως στη φυσιολογική διαδικασία αντικατάστασης των φθαρμένων φτερών ενός πουλιού.

Η πτερόρροια στα πουλιά, ανάλογα με το είδος, συμβαίνει μια φορά κάθε χρόνο και αποτελεί μια από τις πιο σημαντικές αλλά και κρίσιμες περιόδους στη ζωή τους. Κατά τη διάρκεια της πτερόρροιας τα πουλιά αλλάζουν σχεδόν όλα τα φτερά τους. Η πρώτη ολική αλλαγή του πτερώματος γίνεται σε μικρή ηλικία συνήθως, όταν ανεξαρτητοποιείται ένα μικρό και παίρνει τον τελικό «ενήλικο» χρωματισμό του είδους .

Η πτερόρροια είναι απαραίτητη στα πουλιά ώστε να αποκτήσει ξανά λαμπερό και πλούσιο πτέρωμα, κάτι που θα του είναι άμεσα χρήσιμο στην επόμενη αναπαραγωγική περίοδο.

Η ενεργοποίηση της πτερόρροιας εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως η εποχή του χρόνου, η διάρκεια του ημερήσιου φωτός, ο κύκλος αναπαραγωγής, κ.α. Συνήθως ξεκινάει αμέσως μετά την περίοδο αναπαραγωγής, όπου ακόμη η διαθέσιμη τροφή στη φύση είναι επαρκής. Και εδώ συμβαίνουν δύο ουσιαστικές διαδικασίες.

Η πρώτη αφορά την ικανότητα των πουλιών να αντεπεξέλθουν σ’ αυτή τη δύσκολη δοκιμασία. Επομένως μόνο τα υγιή και δυνατά πουλιά καταφέρνουν να την ολοκληρώσουν με επιτυχία. Η δεύτερη αφορά το μηχανισμό προετοιμασίας των πουλιών για να την αντιμετωπίσουν. Ενεργοποιείται μια σειρά ορμονικών εκκρίσεων στα πουλιά, οι οποίες έχουν σαν αποτέλεσμα να τρώνε περισσότερο αλλά και να αναστέλλουν τις δραστηριότητές τους. Συσσωρεύουν, λοιπόν, λίπος στον οργανισμό τους το οποίο θα λειτουργήσει αργότερα σαν πηγή ενέργειας για την ανάπτυξη των νέων φτερών.

Υπό κανονικές συνθήκες η πτερόρροια είναι μια αργή διαδικασία που διαρκεί συνήθως 2 με 3 μήνες. Το πουλί δεν μπορεί να χάσει μονομιάς όλα του τα φτερά. Και αυτό γιατί με το πτέρωμά του ρυθμίζει τη θερμοκρασία και την υγρασία του σώματός του. Πέρα από αυτό, εάν χάσει πολλά από τα φτερά του δεν θα μπορεί να πετάει εύκολα κάτι που θα το κάνει ευάλωτο στους εχθρούς του.

Κατά τη διάρκεια της πτερόρροιας ο οργανισμός του πουλιού καταπονείται σε μεγάλο βαθμό, οπότε – όπως αναφέρθηκε ήδη – κάποιες από τις καθημερινές δραστηριότητές του μειώνονται ή αναστέλλονται. Τα αρσενικά για παράδειγμα θα μειώσουν ή θα σταματήσουν το κελάηδισμά τους. Εξ’ αιτίας αυτής της γεμάτης στρες κατάστασης αποφεύγουμε να τα ενοχλούμε (πχ δεν τους αλλάζουμε κλουβί, δεν τα μετακινούμε, κτλ).

Προφανώς δε θα πρέπει να αγοράζουμε πουλιά που βρίσκονται σε κατάσταση πτερόρροιας μιας και υπάρχει αυξημένος κίνδυνος να επιβαρυνθεί (από την όλη διαδικασία) η κατάστασή τους. Επίσης η πτερόρροια επηρεάζει και σε ένα βαθμό το ανοσοποιητικό σύστημα του πουλιού καθιστώντας το ευάλωτο στις διάφορες λοιμώξεις.

Η αντικατάσταση των φτερών γίνεται συμμετρικά και η διαδικασία ξεκινάει με τη πτώση κάποιων φτερών. Τα φτερά που θα πέσουν θα αφήσουν κενούς τους αντίστοιχους θύλακες*. Εκεί θα ξεπροβάλουν οι φύτρες των νέων φτερών. Όταν τα νέα φτερά ολοκληρώσουν την ανάπτυξή τους, άλλα φτερά πέφτουν και με αυτό τον τρόπο η διαδικασία αντικατάστασης επαναλαμβάνεται.

* η αντικατάσταση των φτερών δεν ξεκινάει αν δεν απελευθερωθεί πρώτα ένας θύλακας, δηλαδή πρέπει πρώτα να πέσει ένα φτερό για να ξεκινήσει η διαδικασία αντικατάστασής του. Πολλές φορές το ίδιο το πουλί τραβάει τα φτερά του. Το τελευταίο δεν θα πρέπει να παρερμηνευθεί επειδή υπάρχουν πολλές περιπτώσεις όπου κάποια είδη βγάζουν τα φτερά τους για να τα τοποθετήσουν στην φωλιά ενώ άλλα είδη λόγω στρες ή άλλων παθολογικών ή μη καταστάσεων μαδιούνται.

Αυτό το ξέρατε;
Τα πουλιά, σε γενικές γραμμές, παίρνουν το οριστικό τους χρωματισμό ουσιαστικά σε τρία στάδια. Στο πρώτο στάδιο, αμέσως μετά τη εκκόλαψή τους έχουν πούπουλα σε διάφορα σημεία του σώματός τους. Στη συνέχεια τα πρώτα φτερά μεγαλώνουν και τα μικρά αποκτούν το νεανικό τους πτέρωμα. Στο τρίτο στάδιο, μετά την πρώτη τους πτερόρροια, αποκτούν το πτέρωμα των ενηλίκων.

Στη φύση τα πουλιά πραγματοποιούν τη πτερόρροιά τους σε πραγματικά ιδανικές συνθήκες (ήπια ζέστη, βροχή και υγρασία, μεγάλη διάρκεια ημέρας και επαρκής διαθέσιμη τροφή).

Η ανάπτυξη των νέων φτερών γίνεται σχετικά γρήγορα, κάτι που απαιτεί κατανάλωση μεγάλων αποθεμάτων ενέργειας και άφθονα, καλή ποιότητας, θρεπτικά συστατικά. Η διατροφή λοιπόν, αυτή τη περίοδο, είναι πάρα πολύ σημαντική. Και αυτό γιατί υπάρχει αυξημένη απαίτηση σε πρωτεΐνες, ασβέστιο, σίδηρο και αμινοξέα (κυρίως θειούχα).

Σχετικά με τις πρωτεΐνες που απαιτούνται για την ανάπτυξη των φτερών θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι διαφέρουν στην σύνθεσή τους κατά πολύ από εκείνες που απαιτούνται από το υπόλοιπο σώμα του πουλιού.

Έρευνες που έλαβαν χώρα στο Institute of Animal Nutrition in Hanover σε καναρίνια απέδειξαν ότι το 70% των θειούχων* αμινοξέων (κυστίνη, κυστεΐνη, μεθειονίνη) βρίσκονται στα φτερά. Επομένως η απαίτηση σε αυτά τα θρεπτικά συστατικά, κατά τη περίοδο της πτερόρροιας, είναι υψηλή.

Η έλλειψη τους στο διαιτολόγιο των πουλιών έχει σαν αποτέλεσμα πολύ αργή διαδικασία αντικατάστασης των φτερών. Επίσης η έλλειψη έχει αρνητικό αποτέλεσμα στην όψη και την ποιότητά τους.

Λόγω αυτής της ιδιαιτερότητας, δηλαδή υψηλή απαίτηση ενέργειας, η πτερόρροια λαμβάνει χώρα συνήθως σε περιόδους με χαμηλή κινητικότητα όπως πχ η περίοδος αμέσως μετά την αναπαραγωγή ή σε κάποιες άλλες περιπτώσεις η περίοδος πριν την μετανάστευσή τους. Στη φύση, όπως έχει προαναφερθεί, αυτές οι περίοδοι είναι ακόμη πλούσιες σε τροφή έτσι ώστε να καλυφθούν οι αυξημένες ανάγκες των πουλιών.

Στη συνέχεια παραθέτουμε χρήσιμες οδηγίες έτσι ώστε να βοηθήσετε τα πουλιά σας να ξεπεράσουν τη πτερόρροια χωρίς παρενέργειες, Πάντα θα πρέπει να έχουμε κατά νου τις συνθήκες που επικρατούν στο φυσικό περιβάλλον του κάθε είδους.

Περιβάλλον
Στην εσωτερική εκτροφή τα πράγματα επηρεάζονται από τις συνθήκες που εμείς διαλέγουμε να παρέχουμε στα πουλιά. Έτσι με τη χρήση τεχνητού φωτισμού, με την επιλογή της διάρκειας της ημέρας (του ημερήσιου φωτός), και με την ρύθμιση της θερμοκρασίας και υγρασίας μπορούμε να εξομοιώσουμε την εναλλαγή των εποχών. Με αυτό τον τρόπο μπορούμε να οδηγήσουμε τα πουλιά στην πτερόρροια αλλάζοντας απλά τις συνθήκες. Στην περίπτωση όμως που οι συνθήκες δεν λειτουργούν με βάση τις ανάγκες των πουλιών αλλά με βάση τις δικές μας ανάγκες και τρόπο ζωής τότε αυτό μπορεί να μπερδέψει τα πουλιά κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε καταστάσεις πτερόρροιας ακανόνιστου ρυθμού και διάρκειας.

Φως
Το ηλιακό φως επιδρά θετικά στην ανάπτυξη των φτερών ενώ είναι αναγκαίος παράγοντας στη διαβίωση του πτηνού. Στην εσωτερική εκτροφή μπορούν να τοποθετηθούν ειδικές λάμπες οι οποίες παράγουν τη χρήσιμη ακτινοβολία του ηλίου.

Θερμοκρασία
Η απώλεια των φτερών έχει σαν αποτέλεσμα να μειώνεται μονωτική ικανότητα του πτερώματος κάτι που έχει σαν άμεση συνέπεια τα πουλιά να είναι πιο ευάλωτα στο κρύο. Επομένως η θερμοκρασία στο χώρο που διατηρούνται δεν θα πρέπει να πέφτει χαμηλά.

Υγρασία
Στη φύση η περίοδος στην οποία πραγματοποιείται η πτερόρροια είναι περίοδος αυξημένης υγρασίας. Γι’ αυτό τον λόγο θα πρέπει να προσομοιώσουμε αυτή τη συνθήκη είτε ψεκάζοντάς τα με νερό είτε παρέχοντας τους τακτικά τη δυνατότητα να κάνουν μπάνιο. Εδώ θέλει ιδιαίτερη προσοχή το νερό να μην είναι κρύο γιατί αυτό θα αναστατώσει το ρυθμό αντικατάστασης των φτερών. Επομένως καλό είναι να χρησιμοποιούμε νερό σε θερμοκρασία δωματίου.

Ξεκούραση
Τα πουλιά θα πρέπει ξεκουράζονται συστηματικά. Θα πρέπει λοιπόν να φροντίζουμε να κοιμούνται 8 με 12 ώρες.

Ασφάλεια
Η πτώση των φτερών κάνει τα πουλιά ευάλωτα όσον αφορά τους εχθρούς τους. Την ίδια αίσθηση έχουν και τα πουλιά της εκτροφής. Γι’ αυτό τον λόγο θα πρέπει να τους παρέχουμε ένα ασφαλές και ήσυχο μέρος χωρίς να τα ενοχλούμε όπου θα φροντίζουμε οι συνθήκες, που έχουμε προαναφέρει, να διατηρούνται σταθερές.

Επίσης, κυρίως για τα gouldian, εάν οι συνθήκες δεν είναι σταθερές και τα πουλιά στρεσάρονται τότε είναι επιρρεπή στην ανάπτυξη των ακάρεων της τραχείας (airsac mite) κάτι που μπορεί να οδηγήσει το πουλί στο θάνατο.

Διατροφή
Θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι τα πουλιά που έχουν σταθερά μια ισορροπημένη διατροφή με μείγμα σπόρων, φρέσκα λαχανικά, αυγοτροφή, και βλαστομένους σπόρους δεν έχουν ανάγκη από συμπληρώματα διατροφής. Εάν όμως τα πουλιά τρέφονται αποκλειστικά μόνο με σπόρους (επομένως δίαιτα χαμηλή σε αμινοξέα) τότε θα χρειασθούν βιταμίνες και πρόσθετα ιχνοστοιχεία.

Επομένως θα πρέπει να τους παρέχετε:

> Μείγμα σπόρων για παραδείσια εμπλουτισμένο με κεχρί (καναρινόσπορος) και νίζερ
> Φρέσκα λαχανικά πλούσια σε θείο, σίδηρο (λάχανο, μπρόκολα, ραδίκια, καρότα και κουνουπίδι, σπανάκι, όσπρια)
> Πρωτεΐνη καλής ποιότητας όπως είναι το αυγό ή αυγοτροφή
> Βλαστομένους σπόρους (sprouting seeds), η διαδικασία δημιουργίας βλαστομένων σπόρων θα αναλυθεί σε επόμενο άρθρο.
> Ασβέστιο (κόκκαλο σουπιάς, άμμος)

Εάν δεν μπορείτε να παρέχετε στα πουλιά συστηματικά το παραπάνω διαιτολόγιο τότε θα πρέπει να καταφύγετε στη χρήση διαλυμάτων που παρέχονται με το νερό. Μόλις ολοκληρωθεί αυτή η επέμβαση θα πρέπει στη συνέχεια να χορηγούνται επιπλέον βιταμινούχο διάλυμα.

Ακανόνιστη πτώση φτερών
Πέρα από τη φυσιολογική πτερόρροια η οποία αφορά, όπως αναφέρθηκε, όλο το σώμα του πουλιού, υπάρχουν και περιπτώσεις ακανόνιστης πτώσης των φτερών η οποία συνήθως είναι τοπικού χαρακτήρα. Στα gouldian παραδείγματος χάριν κάτω από κάποιες συνθήκες χάνουν τα φτερά του κεφαλιού τους (balding).

Βασικότερες αιτίες ακανόνιστης απώλειας φτερών είναι:

> Οι αλλαγές στις συνθήκες διαβίωσης & στρες (πολύς ή καθόλου ήλιος, πολύ ή καθόλου υγρασία)
> Ελλιπής διατροφή

Αυτές οι περιπτώσεις διορθώνονται όταν διορθώνουμε τις αιτίες που τις προκαλούν.

Σημείωση
Αυτού του είδους η πτώση φτερών δεν θα πρέπει να συγχέεται με τη κατάσταση όπου το πουλί τραβάει και βγάζει μόνο του  τα φτερά του.

Πτώση φτερών λόγω μολύνσεων
Σε αυτές τις περιπτώσεις η απώλεια φτερών μπορεί να οφείλεται σε παράσιτα είτε σε μύκητες και βακτήρια που δημιουργούν μολύνσεις.

2